Bjørn West – ein del av historia

Historia om Bjørn West og hendingane som fann stad i Matrefjella i slutten av krigsåra er ein del av Noregs historie, og ein del av Masfjorden si historie. Det er også historia om kampen for fridom og likeverd, for dei verdiane som feiringa av 17. mai skal hjelpe oss til å halde høgt. Difor er det på sin plass å minnast Bjørn West på ein dag som denne.

Arnold Matre fortel om kampar i Matrefjella

Kampar i Matrefjella 28.04.1945. Bjørn West i aktiv innsats.
28 april – Del 1I dag er det 75 år sidan dei første kampane i Matrefjella.Det var hendingar fleire stader kring i fjella, slik at me nokre dagar legg ut fleire innlegg for å dela det opp. Det var naturleg å ta turen til Kringlebotn i dag. Første innlegget er såleis ei lita orientering frå kanten av Heimavatnet.
Publisert av Bjørn West Museet – Museum Vest Tirsdag 28. april 2020

Arnold Matre fortel om kampane i Kringlebotn

29 april DEL 129 APRIL – ANGREP PÅ KRINGLEBOTN OG LITLEMATRESTØLEN. 28. april vart ein tøff dag for dei tyske styrkane som skulle «ordna opp» i problemet med «banditter i fjellene». Samtlege av dei patruljane som vart sendt til fjells, møtte motstand av uniformert væpna personell. Dette førte til at dei sette større styrkar inn søndag 29. april. Planen var ein knipetangmanøver mot Kringlebotn. Ein tropp gjekk opp på Klavefjellet frå Fossedalen. Den andre planla å gå setervegen frå Matre til Litlematrestølen og så koma på Bjørn West i Kringlebotn i frå sørvest. Grunna mykje stoff og mange parallelle hendingar desse dagane vert ikkje alt me legg ut i heilt kronologisk rekkjefølgje. BWM vonar dette ikkje vert for forvirrande, og at hendingane desse dramatiske dagane for 75 år sidan likevel trer tydeleg fram.
Publisert av Bjørn West Museet – Museum Vest Onsdag 29. april 2020

Frå filmen om Bjørn West : Lagnaden til Torgeir Stordal

TORGEIR STORDAL – BRUTALT OFFER FOR TYSK HEVN
5. MAI – DEL 1Like etter krigen skal ei av konene på Fossen ha uttalt:«De` va`rart at verdenskrigen sku`slutta akkurat her.»Det er ein tanke som kjem naturleg når du i dag ferdast i fjella kring Stordalen. Kvifor skulle den enda akkurat her? Eller heller, kvifor sette tyskarane inn så mykje soldatar for å slå ned motstandsgruppa dei no visste heldt til i desse fjella?Var det ikkje berre å venta nokre dagar, så var alt over likevel?Hitler var død 30 april, forhandlingar om fredeleg overgang til norsk/alliert kontroll over vestlandet var så godt som i hamn.Likevel måtte seks norske ungdomar bøta med livet, og minst 40 tyske det same i løpet av seks dagar med intense krigshandlingar den siste veka av krigen.Dette var soldatar i krig for landet sitt – brutalt og meiningslaust – men ein del av krigens brutalitet og logikk.Kva skal ein då seia om det siste drapet ei tysk kule førte til i Matrefjella?5. mai er det roleg i Stordalen. I tunet i Stordalen er det stille, stillare enn det har vore sidan det kom folk i husa. Bjørn West har trekt seg attende i Stølsheimen. Kvinner og born i Stordalsfamilien er trygg på sognesida.Stilla vert berre broten av to lydar. Det eine er lyden av urolege og våryre husdyr, som er sleppt ut i vårlufta litt for tidleg.Den andre er 76 år gamle Torgeir Stordal som har kravla ut gøymestaden sin i ura sørom tunet. Han hadde truleg sut om dyra sine, og ville sjå til dei og gje dei vatn.Brått står ein eit tysk kompani på tunet. Dei viser ingen nåde.Soldatane er vekke, men nokon skal få svara for tyske tap i Matrefjella. Nokon skal måtte svi for at ei norsk motstandsgruppe etablerte seg like bak dei tyske linjer.Torgeir Stordal var født i 1869 og budde store delar av livet sitt i Stordalen. Han var ein arbeidsam, fredsæl og hjelpsam familiefar.5. mai var det han som brutalt og urettvis måtte svara for nazioffiserane sin hemntrong i Matrefjella.Han hadde ikkje invitert krigen til Stordalen, han hadde ikkje invitert Bjørn West i heimen. Han og resten av familien hadde likevel raust og gjestfritt stilt opp og gjort det som var forventa og mykje meir til.I samband med opninga av Bjørn West-museet i 1994, lagde NRK ein 50 minutts lang «dokumentar» om Bjørn West, i samarbeid med Bjørn West-museet.I samband med 75- års markering for opprettinga av Bjørn West og 25 års jubileet for opninga Bjørn West museet – vart dette redigert ned til om lag 10 minutt.Klippet syner dei dramatiske kampane der seks Bjørn West-soldatar misser livet, samt den sterke sluttscena der Torgeir Stordal brutalt og utan meining endar sine dagar i Stordalen.
Publisert av Bjørn West Museet – Museum Vest Tirsdag 5. mai 2020

Brevet etter Odd Narve Tindeland som fall i Matrefjella, berre 19 år gamal

Hosanger, måndag 23/4-45.

Kjære mor og far, Halldis og Marit!

Om nokre timar tek eg ut på ei fårefull reis. Om eg nokon tid kjem att, veit eg ikkje. Difor skriv eg dette brev. –

Eg var ein tur oppetter liane i dag. Øvst oppe sette eg meg og såg utover.

Nedanfor breidde landet seg ut framfor meg. – Fjorden bukta seg innetter og utetter. Det lynte og glimta i bylgjene. Litt ned for meg høyrde eg fuglelåt. Der eg var, stod ennå trea i knopp, men nedenfor liane var dei sprotne. Ljost grønt, imellom granas myrkare grøne.

Alt var så utifrå vent, som det berre kan vera ein vårdag.

Det har så lett for å bli berre ord når ein talar om landet sitt. Det er så vandt å seia noko nytt, noko treffande, noko som slær ned og som virkelig verkar. Det har så lett for å verta klisjear.

Eg torer likevel seia eg er glad i landet mitt, og når eg no reiser, er det fordi det treng meg – og mange andre -.

Eg er glad i dykk alle, men landet fyst, så dykk.

Nordahl Grieg seier ein stad:

”Skal noen kunne leve, må noen kunne dø”.

Og om eg ikkje kjem attende, så er det avdi ”noen må dø”. – Me kan ikkje venta at Noreg skal sleppa så mykje billegare i frå dette enn alle andre land.

Når eg no har eit høve til å gi landet mitt noko, noko meir enn ord, ville eg aldri koma over det dersom eg sveik og ikkje gjorde mi plikt. –

Eg har hug til å leva vidare, eg er glad i livet, men ein har plikter mot livet. – Og når ein høyrer om redslene i Belsen og Buchenwald, – då har ein ikkje noko val lenger.

Eg vonar de vil forstå meg, om orda er noko fraselike no og då.

Ja, far vel då, alle saman; og ei hjarteleg helsing frå son og bror dykkar

Narve

Marianne Juvik Sæbø syng «Til ungdommen» på konsert i Stordalen fjellstove

Kronprins Olav avdukar minnesmerket over falne Bjørn West-soldatar i Stordalen

Ordførar Karstein Totland sin tale for 8. mai 2020

8.MAI – EIN VIKTIG DAG SOM SER BÅDE BAKOVER OVER FRAMOVER.
8.MAI – EIN VIKTIG DAG SOM SER BÅDE BAKOVER OG FRAMOVER.I dag har me heist flagget på Bjørn West-museet. Det håper me mange andre også gjer. Me heiser det ikkje for å hovere over ein «vunnet krig». Me heiser det for å feira dei verdiane me vann tilbake ved sigeren over nazismen sin grufulle ideologi og menneskesyn – demokrati, ytringsfridom, menneskeverd og menneskerettar – og mykje meir.Me heiser det også for å minnast alle dei som på ulike måtar ofra det største av alt, sitt eige liv, for at me i dag skal kunne leva i fridom i eit av dei beste landa i verda å bu i.Me heiser det også for dei som ikkje fekk sine kjære heimatt og for dei som på mange ulike måtar sto opp mot nazismen i ulike lokalsamfunn – utan at nokon medalje fann vegen fram til dei. Dei er det kanskje flest av.På Matre der Bjørn West-museet ligg er det ekstra grunn til å markera dagen. Her vart alle menn i bygda arrestert og mange sendt til Espeland fangeleir. For å trua resten av bygda byrja tyske kommandanten å brenna hus og trua med ei nytt Telavåg. Alt dette som hemn for store tyske tap mot Bjørn West i Matrefjella.Me skal heller ikkje gløyma at i over to år var det 200 russiske krigsfangar på Matre som levd under grufulle tilhøve som slavar for tysk sanduttak.For oss på Bjørn West-museet vil me særskilt minnast dei seks Bjørn West-soldatane som vart drepne då store tyske styrkar gjekk til angrep på Bjørn West-basen i Stordalen. Me sender også ein tanke til alle som overlevde kampane her, dei var og villige til å ofra alt. For dei, som for mange seinare krigsveteranar, er ofte den einsame tida etter krigshandlingane like utfordrande for en einskilde. På denne dagen heidrar me også minne etter Torgeir Stordal som brutalt var henretta i sin eigen heim i Stordalen 5. mai. Dette for ingen annan grunn enn tysk hemn for at Bjørn West la hovudkvarteret til Stordalen.8. mai handlar om kunnskap om historia, kunnskap om kva som gjekk galt – og kvifor det gjekk galtDette var viktig for mellom anna veteranane Fredrik Kayser og Joackim Rønneberg. For å læra – må me vita.Sidan me ikkje kan samlast til ei minnemarkering på museet eller i Stordalen har Bjørn West-museet utfordra ordførar i Masfjorden Karstein Totland til å senda ei digital helsing. Me takkar for helsinga me har fått oversendt, den ser du her på sida vår.Ta vare på kvarandre i dag og ta vare på verdiane me vann attende i 1945.
Publisert av Bjørn West Museet – Museum Vest Fredag 8. mai 2020